Boeren die grond pachten in ‘De Margriet’ bij Helvoirt zijn eind 2020 aan de slag gegaan met de transitie naar een meer natuur-inclusieve landbouw. Het project is nog niet afgerond maar er zijn al wel lessen te trekken die zorgen voor meer samenwerking, een betere bodemkwaliteit en meer biodiversiteit.
De Margriet
De Margriet is een gebied van ongeveer 30 hectare tussen het dorp Helvoirt en het natuurgebied Loonse en Drunense Duinen. De grond is eigendom van de gemeente, die deze verpacht aan boeren. Voor een groot deel van het gebied (22 hectare) gelden kortdurende, zogeheten liberale pachtafspraken (1 jaar), waardoor de grondgebruikers weinig kunnen investeren in de bodemkwaliteit en natuurwaarden op langere termijn.
De gemeente wil dat veranderen door samen met de pachters de transitie te maken naar een duurzamer, meer natuur-inclusief gebruik van deze agrarische grond. Dit is concreet gemaakt in drie doelen: meer biodiversiteit, beter watervasthoudend vermogen van de bodem en meer bodemorganische stof.
Bij dit project is het Louis Bolk Instituut, een kenniscentrum voor duurzame landbouw, betrokken. De adviseurs van deze organisatie maken met elke deelnemende boer een plan. Dat plan richt zich niet alleen op de pachtgronden in De Margriet, de deelnemers betrekken ook de rest van hun bedrijf in het plan.
Duurzame pacht
Uiteindelijk is met de boeren een duurzame pachtovereenkomst afgesloten. Hierin staan de volgende afspraken:
- Geen jaarlijkse pacht, maar pacht voor een periode van 6 jaar.
- Verandering landgebruik: vruchtwisseling met minimaal 3 jaar de teelt van grasklaver met kruiden, kruidenrijk grasland of luzerne en maximaal 3 jaar bouwland.
- In ruil voor de pachtprijsverlaging kan de pachter kiezen om bloemrijke kruidenranden aan te leggen en te onderhouden.
Nulmeting
De AgroProeftuin Noordoost-Brabant heeft een deelproject gefinancierd, namelijk de nulmeting van de kwaliteit van de pachtpercelen en begeleiding van de pachters. Van eind 2020 tot en met begin 2022 zijn de biodiversiteit, bodemkwaliteit en waterbergend vermogen van de landbouwgronden in De Margriet gemeten. Het gaat hier om een eerste meting. De werkelijke effecten van het gewijzigde landgebruik zullen pas op langere termijn zichtbaar zijn. Er dus zijn meer metingen, verspreid over de jaren, nodig om de vooruitgang in kwaliteit van de pachtpercelen te kunnen beoordelen.
Biodiversiteit
Voor de monitoring van de biodiversiteit is een inventarisatie gemaakt van het aantal vliegende insecten, het aantal bloembezoekende insecten en zijn de regenwormen geteld. Met name boven het grasland zijn veel vliegende insecten aan getroffen. Mogelijk als gevolg van mest uitrijden.
Bloembezoekende insecten zijn zweefvliegen, honingbijen, wilde bijen, hommels, vlinders en natuurlijke vijanden als sluipwespen en lieveheersbeestjes. Met name in de bloemenranden worden deze insecten waargenomen. In een perceel bloeiende luzerne zaten minder insecten.
Regenwormen geven een indicatie van de toestand van de bodemkwaliteit en het bodemleven. De verwachting was 10 regenwormen per plak. Dit aantal lag veel lager, namelijk 5 of minder.
Bodemkwaliteit
De doelstelling van het project De Margriet is om naast een verrijking van de biodiversiteit een betere bodemkwaliteit te verkrijgen. Omdat het schrale, droogtegevoelige zand[1]gronden is, is een goed watervasthoudend vermogen van de bodem belangrijk. Een hoger organische stofgehalte draagt hieraan bij. Om de stand van zaken inzichtelijk te maken zijn chemische bodemanalyses verricht, is de bodem visueel beoordeeld en is de indringingsweerstand gemeten.
Uit de bodemanalyses blijkt dat bij de nulmeting het organische stofpercentage over het algemeen laag is en varieert van 1,6 tot 3,6%. Deze gegevens bevestigen ook de droogtegevoeligheid van de percelen waar boeren in de praktijk tegenaan lopen.
Wat betreft de indringingsweerstand van de percelen wordt op alle percelen de groei van de wortels rond 30 cm diepte gehinderd. Wat opvalt is dat de kruidenrijke graslanden de hoogste indringingsweerstand hebben. Het effect van diepwortelende kruiden is hier nog niet waargenomen.
Uit de fysieke bodembeoordeling blijkt dat de bodemstructuur redelijk tot goed is op het grootste deel van de percelen. Enkele percelen waren verdicht en hadden dus geen goede bodemstructuur.
Implementatie in het bedrijf
Pachtende boeren hebben door het nieuwe pachtcontract hun landgebruik op De Margriet aan moeten passen. Dit heeft weerslag op hun bedrijf. Met onder andere een demodag is aangetoond hoe met een strokenfrees kruiden succesvol zijn door te zaaien in blijvend grasland.
De betrokken boeren kregen enthousiaste reacties op de aangelegde bloemenranden langs de percelen. Uit de keukentafelgesprekken blijkt dat veel boeren de landschappelijke waarde en de meerwaarde voor biodiversiteit van de bloemenranden waarderen, maar dat het wel betaald moet worden. Waar de aanleg van bloemenranden in De Margriet tot extra pachtprijsverlaging heeft geleid, is er elders op het bedrijf geen financiële waardering voor bloemenranden.
Bekijk hier het complete rapport van de nulmeting in De Margriet.
Lessen voor de regio De Margriet
- Geef experimenteerruimte met lagere pachtprijs. Aangepast landgebruik gaat vaak gepaard met lagere opbrengsten en kan alleen duurzaam worden toegepast als de pachtprijs wordt aangepast.
- Investeer in de relatie pachter-verpachter. Het is effectief om gezamenlijk een koers te bepalen voor de langere termijn. Hierop kunnen beide partijen voortbouwen.
- Blijf boeren verbinden; de meeste voldoening ervaren boeren door de samenwerking die ontstond tussen boeren.
- Koppel beleid aan de praktijk onder andere door signalen vanuit de praktijk serieus te nemen.
- Blijf kwantificeren; boeren hebben kwantificatie nodig om aan de buitenwereld te laten zien wat het effect is van hun handelen. Voor de verpachter is het belangrijk om vinger aan de pols te houden of de pachtprijsvermindering in verhouding is met het resultaat.
- Gezamenlijk investeren werkt. Door de overeenkomstige belangen te erkennen groeit het vertrouwen.
Vervolg
Om volledig beeld van de resultaten te krijgen zullen betrokken partijen in 2025 middelen zoeken voor vervolgmetingen biodiversiteit, bodemkwaliteit en watervasthoudend vermogen en een evaluatie van de pachtperiode met pachters.
